Winti

Winti - letterlijk vertaling "wind" en is de traditionele geloofsovertuiging van de creoolse Surinamers

Wat is een Winti?

Eigenlijk weet niemand precies wat een Winti is. Winti's zijn engelen die in contact staan met de schepper Anana Kedoeaman Kedoeampon (God), en met de zondige mens. Na de zondeval heeft God ons mensen de rug toegekeerd, maar Anana zou Anana niet zijn als hij niet barmhartig was.Hij weet dat wij het zonder hulp van Hem niet zouden redden in deze wereld en daarom beval hij zijn aardsengelen (winti's) om ons te beschermen.

De winti's beschikken over aardse kennis en kennen alle geneeskrachtige kruiden op aarde, en brengen deze kennis bij tijd en wijle over op de mens. Ook hemelse kennis hebben de winti's tot hun beschikking en ook deze kennis wordt aan de mens geopenbaard als en wanneer zij er de tijd rijp voor achten. Winti's weten veel van de mensheid maar de mensen weten weinig of niets van de winti's af. Mensen die de macht van de winti's ervaren staan dan ook verwonderd te kijken na afloop. Een winti is en blijft de mens trouw, en andersom is dit niet zo. Wie de geboden van de winti niet naleeft komt echter bedrogen uit, want net als Anana (God) kennen de winti's (aardsengelen) grenzen. Een fout begaan in onwetenheid weegt minder zwaar dan een fout begaan met kennis van de geboden.

De geestelijke indeling van de mens volgens de winti cultuur Karma en J�j� (ziel)

De karma is het goddelijke in de mens. Het is het allerhoogste bezit van de mens, door Anana (God) gegeven en het is ondeelbaar en onkwetsbaar. De karma is niet te be�nvloeden noch te controleren. De karma behoort toe aan Anana; de mens heeft deze slechts in bruikleen tot de dood. De mens kan niet met de karma communiceren op geen enkele 'level' , en het dus ook niet be�nvloeden, omdat de karma Goddelijk en onsterfelijk is . Daarom heeft de karma 2 nauw verwante boodschappers om toch enigszins met de mens in verbinding te kunnen staan.

Deze 2 boodschappers zijn eigenlijk verweven in de karma, en noemt men in de winti cultuur de J�j�. De j�j� bestaat uit een mannelijke en een vrouwelijke entiteit, en daarom werd het eerder de 2 boodschappers genoemd. Als een mens komt te overlijden, gaat de karma terug naar Anana (God) in de eeuwigheid, en de J�j� gaat over in een vooroudergeest (kabra) De J�j� is aarde gebonden en de karma niet.

Met de J�j� kan de mens wel communiceren. In de winti cultuur doet men dit door water in een halve kalebas te doen (een kalebas is een ronde vrucht, zo groot als een kokosnoot. Het wordt in twe�en gesneden en uitgehold. De uitgeholde schil wordt te drogen gelegd en wordt zo hard als bamboehout) . Men legt de kalebas dan midden in de handpalm van de persoon bij wie de kabra (vooroudergeest) wordt opgeroepen. De kabra treedt dan in het lichaam van de persoon en kan zo via de persoon spreken. Een j�j� kan niet met woorden spreken, maar alleen een kalebas met wat water erin kan de mens een j�j� doen verstaan. Water is de bron van het leven!

De J�j�

Naast de karma en de j�j�, bezit de mens nog een entiteit nl. de J�j�. Deze komt tot de mens op het moment dat een eicel bevrucht wordt. De j�j� neemt als eerste de verantwoordelijkheid op zich om over een mens te waken, en is tevens de hoofdwinti (hoofdengel) van een mens. Als iemand voor het eerst winti heeft is het meestal de J�j� winti van de persoon die zich openbaart. De j�j� brengt de mens in contact met zijn karma en zijn j�j� (ziel). De j�j� geeft als het ware zijn boodschap door aan de j�j� en deze brengt het in woorden aan de mens over. De j�j� en de j�j� ondersteunen samen de karma en bewaken deze dag en nacht, een mensen leven lang.

Soms als iemand in disharmonie leeft met zijn of haar j�j� (ziel) en karma (niet luistert naar zijn/haar innerlijke stem, intu�tie) wordt de communicatie lijn tijdelijk verbroken. De karma en de j�j� stoppen dan met boodschappen doorgeven aan de j�j�. Men zegt dan soms dat de karma boos of vertoornd is, maar het is de j�j�. De karma is onzijdig en onkwetsbaar, het is Goddelijk en niet van de mens afhankelijk. Andersom is de mens wel afhankelijk van de karma. De j�j� van een mens kan vertoornd raken als de mens niet naar hem luistert en steeds verder van de karma en Anana (God) dreigt te geraken. De j�j� trekt zich dus tijdelijk terug, terwijl de j�j� (hoofdwinti) probeert het contact te herstellen. Dit doet de j�j� door in de dromen van de persoon allerlei kwesties voor te leggen. Doet de persoon vervolgens ondanks de waarschuwings/voorspellende/adviserende dromen niets om zijn/haar leven te verbeteren/veranderen, dan deelt de j�j� straffen uit. De persoon in kwestie raakt in conflict met zijn innerlijk en zijn geweten en voelt zich gebroken. De kreet "je hebt het aan jezelf te danken" zal hij/zij vaak te horen krijgen van vrienden of familie. De j�j� straft echter met tegenzin omdat hij als hoofdwinti, aan Anana beloofd heeft de persoon te beschermen en te verzorgen van conceptie tot de dood.

Het heeft daarom geen zin om jezelf af te vragen waarom Anana (God) allerlei wrede gebeurtenissen of (natuur)rampen op deze aarde toelaat. Het is de mens die alles in hier op aarde in de hand heeft en hoort te houden. We horen ten alle tijde naar onze innerlijke stem te luisteren. Maar vaak laten wij ons be�nvloeden door anderen, en negeren wij onze innerlijke stem die ons nooit zal bedriegen. Hoe vaak heb je niet achteraf gezegd "shit! iets in me zei dat ik het niet moest doen en toch heb ik het gedaan"!

De zeven Winti's

Over de hele wereld komen winti's voor. In alle culturen speelt winti een belangrijke rol en stimuleert mensen te leven volgens de door Anana (=God) verlangde principes. Iedere cultuur heeft zo zijn eigen benaming voor winti. Ondanks de verschillende benamingen is het en blijft het winti. Sommigen geven het een christelijke inslag en zeggen " het is mij geopenbaard door God". Dat is ten ene malen waar. Winti's zijn Godgeschapen engelen, en hun doel is de mensheid te behoeden voor grootschalige verloedering en het leven op deze aarde dragelijk te maken. Zonder deze door God geschapen engelen had de mensheid het nooit zo lang gered. Ondanks God's goedertierenheid maken wij mensen er soms toch een grote rotzooi van. Kijk maar naar al de wereld oorlogen en de massale genocide die plaats heeft gevonden en nog moet plaatsvinden. Soms gebeurde dit alles zelfs in naam van God.

De mens met al haar ego's en kwaadaardigheid denkt voor God te kunnen speken. God is barmhartig en almachtig. Als hij de mens zou willen straffen, dan heeft hij de mens niet nodig om dat te doen. De mens meent een hoogontwikkeld wezen, zoniet het hoogst ontwikkelde wezen te zijn. Dat is voor een heel groot deel waar. Maar ondanks dat, kunnen wij het niet redden zonder bijsturing van de winti's, onder leiding en door de gratie van Anana (God).

Er zijn namelijk 7 basis Winti's in de wereld (de Voodoo religie kent 7 basis goden)

Ieder mens heeft 7 winti's van Anana (God) meegekregen, en elk van de 7 winti's heeft afzonderlijk een speciale taak te vervullen. Elke winti heeft kennis van hemel en aarde, geschonken gekregen door Anana, een soort volmaaktheid, die de winti kan inzetten ter begeleiding van de mens. Anana heeft de winti's verdeeld in 3 elementen, namelijk aarde, water en lucht. Alle 7 winti's hebben een element onder hun beheer gekregen en oefenen op dit element hun zeggenschap uit.

De Papa Winti

De papawinti of 'pawinti' is een aarde winti (sur.woord = grong winti). Alle grong winti's worden ook wel vodu winti's ( = winti's van de plantages en dorpen) genoemd. In de winti religie is moederaarde verdeeld in Ma Aisa en Pa winti en deze twee-eenheid manifesteert zich afzonderlijk bij mensen. Een voorbeeld hiervan is dat de pa winti zich manifesteert bij een vrouw, en ma Aisa zich manifesteert bij een man. Het mooie of juist ingewikkelde van dit alles is dat deze 2 mensen ook broer en zus van elkaar kunnen zijn. Ook kan het dat de beide winti's zich in ��n persoon manifesteren. Een mens kan niet zelf bepalen welke winti aan hem wordt overgeleverd via voorouders, en wanneer. Dit bepalen de winti's zelf.

De Aisa en de Papa winti kunnen zich in tientallen soorten vormen manifesteren. Elke vorm heeft weer een andere naam. Dit komt omdat ieder mens in zijn eigen cultuurpatroon verankerd zit. Aisa en Papa winti vereenzelvigen zich dan met de cultuur van de persoon in kwestie. Om een voorbeeld te geven; een javaan die in trance raakt tijdens een jarang kepang ceremonie; de winti die zich in hem manifesteert krijgt dan een javaanse naam, omdat de persoon een javaan is. De winti identificeert zich met de javaan in zijn gewoonten en zijn religie. Dus de Aisa winti of de pa winti openbaart zich in de javaan anders dan dat dezelfde winti's zich in een hindoestaan, blanke of creool zou openbaren. De papa winti wordt ook wel de N�k�se d�gw� winti genoemd.

Een winti past zich aan aan de fysiologische en klimatologische omstandigheden van een land of continent. Een winti is universeel en kan zich overal in de wereld handhaven en in stand houden. Een winti staat in gratie van Anana kedoeamang kedoeampong (=God) en heeft doelen die hem opgedragen zijn door Anana, te verrichten ter dienste en ten goede van de mensheid. Een mens moet zich zien staande te houden in deze wereld, en dit kan volgens de Winti religie niet zonder winti. De winti heeft de mens niet nodig om voort te bestaan, maar andersom heeft de mens de winti nodig om in gratie bij Anana te komen. De winti voert enkel de opdrachten uit die Anana hem geboden heeft en heeft daarvoor een klankbord nodig om te spreken en een lichaam. Daarom manifesteert een winti zich in de mensen zelf.

Er zijn 13 soorten Papa dagw� winti's. De n�k�s� is ��n van de bekendste soorten. Veel mensen zijn voorzichtig als ze weten dat er ��n bij hen woont. Het is dan ook de strengste van de grong (= aarde) winti soorten. Als hij eenmaal toornig is, is het heel moeilijk om hem weer gunstig te stellen. De n�k�s� d�gw� of papa winti waarschuwt slechts 1 keer! Wie tegen zijn geboden of aanwijzingen ingaat wordt heel vaak direct gestraft. Hij is echter een goede beschermer en zorgt goed voor degene die gehoor en aandacht aan hem geeft. Soms worden hele families uitgeroeid door deze winti, als de nalatigheid en verwaarlozing ernstig is.

De Aisa winti en de pa winti zijn meestal familie winti's. Hun invloed reikt over een hele stam of familie. Zij beschermen en leiden soms ook verschillende families binnen district (vroeger een plantage). Dit betekent ook dat iedere nieuwe familie die zich in het district vestigt, zich dient te gedragen te leven naar de normen, zeden en gewoontes die de winti's hebben afgesproken met hun voorouders.

De favoriete kleding en sieraden van de Papa winti:

• Jampanesi krosi (javaanse stoffen) met heel veel motieven. De combinatie van Jampanesi krosi wit, blauw of rood wordt vaak gedragen.
• Sieraden zijn de alom bekende slangen armbanden en de slangen ringen (verschillende modellen)
• T�rrat� ketting met een dollar hanger.

De favoriete kleding en sieraden van mama Aisa:

• De Aisa is een grong winti ( winti van het element aarde) en houdt van gebloemde stoffen met veel lichte kleuren. Soms verschijnt ze in een blauw- witte k�t� of panji (k�t� is klederdracht van de Surinaamse vrouw, panji is een omslagdoek)
• Haar geliefde sieraden zijn opgeblazen boeien (armbanden) met bloemknoppen of ronde kogels aan de uiteinden
• De Aisa winti sieraden: tarra t� ketting met zwarte, rode of �ll� k�ndr� kralen
• Een Lontai ketting met bloedkoralen en een gouden dollar munt
• Een ring met een zwarte, bruine of groene steen
• Een ketting met komkommerpitten of ruiten vlakken.

De Kumanti winti, (Kromanti winti)

De Tapoe Kumanti winti's zijn machtige winti's en behoren toe aan het element lucht. Zij kunnnen in combinatie met andere winti's in verschillende variaties voorkomen. Tata Opete of Ankana Jaw wordt door sommigen als het hoofd van de Kumanti winti's beschouwd, en weer anderen kennen deze positie aan Sofia Bada toe.

Er zijn verschillende soorten Kumanti winti's:

• Mafu Kumanti winti; deze zijn afgezanten of boodschappers uit de kosmos, die uit naam van anderen spreken. Omdat ze zo zeldzaam zijn, weet men niet veel van hen af. Op de plaatsen waar zij zich geopenbaard hebben, wordt verteld dat ze grote zieners en genezers zijn. De Mafu maakt zijn volgelingen snel tot genezer of Obiaman. (obia = bezwering)
• Seti of tapoe Kumanti winti (Tap'Kumanti); Deze winti's zijn sociaal verbonden met een volk of stam. Wanneer deze zich openbaren doen zij dat vaak door middel van vogels. Ze kunnen zich ook door middel van andere dieren openbaren.
• Kreoro Tapoe Kumanti winti; Hoewel zij uit de kosmos komen zijn zij aardgebonden winti's. Ze hebben dezelfde eigenschappen als de andere twee. De Kreoro winti verblijft dichtbij de mensen om direct hulp te kunnen bieden. Zij zijn individueel verbonden met hun uitverkorene en b�r� (= familie, stamboom). Zij verblijven in het water en in het bos.
• De Adumakuku winti; is waarschijnlijk de snelste Kumanti. Hij kan wonderen verrichten, en degene die door hem bezeten wordt vertoond hetzelfde gedrag.
• De Aradjini Kumanti; Een weinig pratende winti uit de kosmos. Men moet hem als het ware dwingen om te praten.
• De Adjani Kumanti; Degene die door deze winti bezeten wordt gedraagd zich als een tijger. Wanneer de muziek speelt moeten honden uit zijn buurt blijven, anders worden zij door hem gedood! Water drinkt hij niet uit een glas, de bonuman moet een kuil in de grond graven en deze vullen met (honden) bloed of water.
• De Jaw Kumanti; Deze winti kan allerlei kunsten uithalen met vuur. Ook kan hij een flinke hoeveelheid Jenever nuttigen, waarbij de medium na afloop van de trance toestand geen teken van dronkenheid vertoond.
• De Djibri Kumanti; Hij is zeer moedig en sterk, het is een oorlogsgod. Zijn medium verricht wonderen door zijn enorme kracht.
• De Prasoro Kumanti; Hij spreekt de hoogste Kumantitaal. Hij wordt de Prasoro Kumanti genoemd omdat hij vliegt en kan staan in de lucht. Hij is niet alleen de mooiste maar ook de fijnste en beschaafdste Kumanti winti. Hij neemt altijd notitie van de gesteldheid van de aanwezigen. Hij fungeert als obia (= bezwering) en wordt vaak opgeroepen om ziekten te genezen. Zijn klederdracht is wit of donkerblauw-zwart.
• De Tompoe Kumanti; Hij is een bijzonder krachtige winti die de mensen niet snel in trance brengt. Gebeurt dit wel dan gaat dit gepaard met onmogelijke prestaties. Zijn aanwezigheid bezorgd de omgeving angst.
• De Sofia Bada Kumanti; Hij is een machtige en zelfstandige winti, die gevreesd wordt. Zelfs de bonumans (genezers) vrezen hem. Van zijn medium wordt gezegd dat deze overvloedig bloedt uit de vagina of penis. Deze winti is ��n van de weinige winti's die met een slang verbonden is. Het is een korte slang met 6 of 7 knobbels op de rug. Hij kan zich snel voortbewegen, en is donkerbruin en ongeveer 40 cm lang.

De Bakroe winti

Een bakroe winti is een klein en boosaardige winti (een lagere boswinti) die diensten verricht voor hogere winti's of zelfs mensen. Hij kan de gedaante van een dwerg of een kind aannemen. Hij is te herkennen aan zijn groot hoofd en rode ogen.

Er zijn 2 soorten bakroes:

• De bakroe die van oorsprong een geest is
• De Kartiki bakroe

Deze Kartiki bakroe is het enige wezen dat door de mens zelf wordt gecre�rd. Hij wordt daarom de robot van de geestelijke wereld genoemd. (Ik kan niet met zekerheid zeggen of hij te vergelijken is met een zombie, omdat volgens mij een zombie een lijk is, die door een magi�r uit het graf wordt gehaald en weer tot "leven" gebracht wordt) Volgens zeggen zijn er mensen die bakroe's kopen om er zelf rijk van te worden of om rivalen te beheksen (wisie). Wanneer Kartiki bakroe gemaakt is, is hij echter zeer eenzijdig. Hij kan alleen bepaalde opdrachten verrichten. Hij wordt dus merendeels gebruikt om geldelijke winsten te behalen en als lokker bij de verkoop.

De Kartiki bakroe wordt soms ook ingezet om kwaad te doen. Dit kan omdat hij niet zelf kan denken en dus makkelijk inzetbaar is. Hij bestaat voor de helft uit hout en is moeilijk te bezweren. Hij kan bij een mens het lichaam indringen en deze wordt dan door hem bezeten. Enkel met behulp van een krachtige winti kan hij verdreven worden. De bakroe verlaat het lichaam meestal onder het uitstoten van gillende geluiden. Degene die hem tot negatieve daden aanzet, betaalt echter een hoge tol wanneer hij/zij overlijdt; hij/zij wordt direct aan de bakroe verbonden!

Vaak worden er een mannelijk en een vrouwelijke bakroe gemaakt. Zo kan men door vermenigvuldiging in de geestelijke wereld, een hele bakru gemeenschap vormen.

De Luangu winti

Deze winti's behoren tot de hogere orde van winti's. Hun element is aarde, en ze worden daarom ook wel Gron (gron = aarde of grond) winti's of Nengrekondre winti's (nengrekondre = land van Afrikanen) genoemd. De luangu winti komt uit Afrika, en is zowel mannelijk als vrouwelijk. Er zijn dus zowel mannelijke luangu winti's als vrouwelijke. In de winti taal worden door de wintigelovigen, de vrouwelijke luangu winti's Luangu Missie's genoemd, en de mannelijke luangu winti's Luanga Masra's.

De luangu winti is hoofdzakelijk een goedaardige winti. Deze winti's verlenen graag hulp, luisteren graag, beschermen tegen kwaadaardige (vertoornde) winti's, en houden van plezier in groepsverband. Luangu's zijn gevoelige winti's die in hun gedrag overeenkomen met de Aisa winti, nl de Gron Ma (= moederaarde).

In gevallen van bezweringen ( = obia) werken de luangu winti's samen met de Ampuku en de Kumanti winti's. In deze combinatie heten ze Luangu-Ampuku-Obia en Luangu-Kumanti-Obia. In gezelschap van de Ampuku winti hebben zij de leiding en met de Kumanti winti werken zij samen in harmonie, omdat zij met deze laatste zeer goed overweg kunnen.

De Mama Aisa en T�t� L�k� Winti

De Aisa winti kent binnen de winti religie verschillende soorten Aisa winti's:

• K�ndre Aisa of plantage Aisa:

Deze Aisa staat aan het hoofd van alle Bere Aisa winti's van de verschillende families die van dezelfde plantage afkomstig zijn. Haar man is de T�t� L�k� winti en hij wordt ook wel Papa L�k� of T�t� Dato genoemd. Hij is een machtige slangen, welke bij de verering van Aisa absoluut niet vergeten mag worden. Aisa attendeert trouwens iedereen erop dat zij ook haar man moeten vereren. Wanneer Aisa om gunsten gevraagd wordt overlegt zij met haar man T�t� L�k�. T�t� L�k� verkiest een boom, het liefst bij het water, als vaste verblijfplaats. Meestal is het een Kankantri boom (hoogste boom die in Suriname groeit), en daarom wordt deze boom ook wel de L�k�boom genoemd. Echter verkiest hij soms ook een m�p� boom (m�p� = klein oranje vrucht) of een manja ( = mango) boom.

• B�r� Aisa (b�r� = stamboom, familie):

Zij staat aan het hoofd van alle familie winti's.

• Prasi Aisa (prasi = erf):

Zij hoort tot een bepaalde erf of grondgebied. Zij heeft meestal een Kapting Ingi winti (kapting = kapitein, ingi = indiaan) als partner. Als zij zich in de gedaante van een klar� sn�ki ( = ongevaarlijk zwart-wit gestreept slangetje) op het erf manifesteert, is dit een voorteken van een op komst zijnde zwangerschap van iemand, of laat zij weten dat iemand zwanger is.

• Boesi of b�k� gr�n Aisa (boesi = bos, b�k� gr�n = plantage);

Zij hoort of is verbonden met het plantagegebied en de kostgronden.

De Aisa winti en L�k� winti staan aan het hoofd van de grongwinti's (aarde winti's). Het is dus een grong winti, en winti aanhangers beschouwen haar als de hoogste van alle winti's, omdat zij ��n der invloedrijkste winti's is en bij iedereen respect afdwingt. Omdat Aisa een grong winti is wordt zij ook wel "Mama fu d�ti" (= moederaarde) genoemd. Behalve met de naam Mama Aisa, wordt de Aisa winti ook met de volgende namen aangeduidt: Agidawenu, Soko ma, N�ngr�kondr� ma, Aida, M'Aisa, Mama Awanaisa.

Mama Aisa heeft het beheer over alle winti's, en daarom wordt bij veel winti rituelen eerst om haar goedkeuring gevraagd, eer men verder gaat. Mama Aisa deelt haar geheimen aan degene die haar eerbied toont, via dromen, en beschermt hem. Een belangrijke kenmerk van de Aisa Winti, is dat zij zich openbaart bij mensen die al wat ouder zijn ( bij mensen, meestal vrouwen, vanaf de leeftijd van 40 jaar). Middels dromen openbaart Aisa zich als een creoolse vrouw van middelbare leeftijd, gekleed in traditionele kleding (k�t� = creoolse klederdracht). De Aisa winti brengt voorspoed en rijkdom, maar ook tegenspoed en armoede voor hen die het volgens Aisa verdienen. Mama Aisa en T�t� L�k� straffen na een overtreding niet meteen, maar geven nadat zij in beraad gegaan zijn met de winti's van de b�r� (= familie of stamboom), eerst waarschuwingen via dromen. Schenkt men geen aandacht aan de waarschuwingen, dan sturen zij de Ampuku, de Adumankama, of de Akantasi winti om straffend op te treden.

De K�nt�m�si winti

De k�nt�m�si is een boesi winti met een verre oorsprong. Deze obia of winti is er ��n die niet aan iedereen zijn oorsprong prijs geeft. De K�nt�m�si is bijna verwant aan een ampuku winti. Het woord 'bijna' wordt genoemd omdat zijn oorsprong, vaardigheden en kennis dieper zijn dan die van de ampuku winti. De k�nt�m�si behoort tot de lagere of de middenklasse winti. In tegenstelling tot de ampuku, die zijn oorsprong in Afrika heeft, is de k�nt�m�si een Sranangrong konfo (een winti ontstaan in Suriname).

De k�nt�m�si heeft zijn huis meestal onder of dichtbij een l�k� boom. Ook in berggebieden, aan de voet van een berg vind men meestal deze wintis. Deze nestelt zich aan de voet van een berg onder de grond. Zijn huis ziet er uit als een grote termietenhoop aan de voet van een berg of gehecht aan een boom. Als men dichtbij een k�nt�m�sihuis komt met een kompas, raakt de kompas totaal ontregeld. Mensen die naar het bos gaan moeten niet altijd volledig op hun kompas vertouwen, als T�t� K�nt�m�si in de bos woont. Een fles bier (op de grond sprenkelen) een beleefde groet en eerbiedige benadering stemt deze winti gunstig. Echter niet in alle termietenhopen woont een k�nt�m�si winti.

De boesi k�nt�m�si verplaatst zich in het oerwoud door middel van lianen (boesi tet�). Of de k�nt�m�si eerder in Suriname was dan de Ingi wintis is niet te zeggen. Wat wel zeker is, is dat de slaven in Suriname op aanwijzing en bemiddeling van de ampuku winti in contact zijn gekomen met de k�nt�m�si winti. Naast het feit dat de k�nt�m�si winti's bijna alle eigenschappen van de ampuku winti's bezitten, bezit deze winti het vermogen en kennis om mensen en dieren te doen verdwalen. Hij kan zich ook onzichtbaar maken, en zo kan het dat een persoon die een k�nt�m�si winti heeft, zich soms kan verplaatsen zonder gezien te worden. Van deze gave hebben de gevluchte Marrons (weggelopen slaven in Suriname) gretig gebruik gemaakt. Zo bleven zij uit de handen van de blanke slavendrijvers en de redimoesoes (= rode baretten, dit waren slaven met rode baretten op, die door hun meesters werden aangesteld om de weggelopen slaven, de marrons, te vangen).

De overleveringen luiden, dat de gevluchte slaven veranderden in boomstronken en zandhopen, wanneer de redimoesoes en hun meesters hun dorp naderden, om vervolgens doeltreffend en effici�nt de aanval in te zetten. Het was de kennis en kunde van k�nt�m�si, de grote krijger, guerilla en commandant in de verdediging van bos en oerwoud. Daarom verwijst hij in ��n van zijn liederen naar die tijd van katib� (= onderdrukking). In dat lied zegt hij: "joe soekoe mi na liba, mi n� d� drap�, joe soekoe mi na sj�r� mi n� d� drap�, soekoe mi n� boesi, mi n� d� drap�, mi na akoro mi na menoea man". Vertaling: "Je zoekt mij bij de rivier, maar ik ben er niet, je zoekt mij aan wal, ik ben er niet, je zoekt mij in het bos, ik ben er niet, ik ben onzichtbaar, ik verdwijn wanneer ik dat wil. In feite wordt een persoon niet �cht onzichtbaar door de K�nt�m�si winti, de winti zorgt er op de ��n of andere manier voor dat een ander de persoon niet kan zien of de persoon misloopt.

Een k�nt�m�si winti heeft een sterk indringende geur. Wanneer iemand in trance raakt door deze winti (de winti neemt bezit van het lichaam), ruikt die persoon op dat moment naar k�nt�m�si. In het oerwoud gaat een k�nt�m�sihuis schuimen als hij wil dat men uit zijn buurt moet blijven. Een k�nt�m�si is te vergelijken met een schuwe weeskat (ing na poespoesi, � n� h�bi toemsi gw�nti = het is zo schuw als een weeskat = een Surinaams gezegde). Zo gedraagt hij zich een beetje; "ga jij je gang, ik k�nt�m�si ga de mijne".

Hij is prietpanji (neemt geen blad voor de mond, een prietpanji is Surinaams voor 'gescheurde omslagdoek', en iemand die een gescheurde omslagdoek omheeft kan het dus niet schelen wat een ander van hem/haar denkt), denk dus niet hem de les te willen lezen. De meeste doe sma ( genezers) willen bijna nooit een k�nt�m�si winti inwijden. Een k�nt�m�si obia laat zich zelden in de stad prepareren (dwz een sreka = inwijdingsritueel uitvoeren). Hij zal er alles aan doen om de mensen naar het bos te leiden. Eenmaal daar aangekomen zal hij al zijn kunnen openbaren aan de aanwezigen, meestal zijn dit familieleden en goede vrienden van de ingewijdene. k�nt�m�si heeft vaak de neiging om de rol van de doe man of doe oema (winti genezer of genezeres) over te nemen. Maar een goede doe man of doe oema redt het in de meeste gevallen wel.

De k�nt�m�si is een sterke en dappere winti, en is af en toe ietwat confronterend. Als er een foeka (familieruzie) binnen zijn b�r� (familiestamboom) is, is hij ��n van de eerste winti's, misschien wel eerder dan de Ampuku winti, die dit zal aangeven.

De Leba winti

Mama leba en papa leba zijn ��n en dezelfde entiteit binnen de winti cultuur. De Leba is een bijzondere winti in de winti cultuur. De leba oogst heel veel gezag en speelt een bijzondere rol bij het aanleggen en onderhouden van de contacten binnen de winti religie. De leba is de bewaker en hoeder van de kabra hoedt de mens voor de kwaadaardige en nutteloze geesten, die als de mogelijkheid het toelaat veel kwaad en schade kunnen toebrengen aan mensen, al dan niet gedirigeerd door boosdoeners (wisi man). De leba treedt op als een soort tolk. Hij is het die als eerst wordt aangeroepen bij elk winti ritueel, omdat hij contact legt met de winti's en de mens. Hij is te vergelijken met Eshu Elegbara, ��n van de goden uit de voodoo cultuur.

In de winti cultuur is de grens tussen winti en wisi (= beheksing) heel dun. Voor alle duidelijkheid een winti belijder en een wisi belijder verschillen groot van elkaar. Deze twee gaan nooit samen. Een wisi man kan alleen kwaad doen, dus anderen beheksen, en geen goed doen, omdat hij een pact met demonen heeft gesloten. Een doe man of obia man ( winti genezer) bezit krachtige en hoge winti's, middels wie hij mensen geneest of adviseert. Waar legt men de grens? Deze grens is heel vaag, en wordt door ieder individu zelf bepaald, naar zijn eer en geweten. Wat velen niet weten is dat eer men een ander behekst (een wisi stuurt), men eerst een Leba pai (offer aan Leba, pai = betaling) neerlegt bij de poort op straat, of in de omgeving van het slachtoffer. Deze pai dient om de natuurlijke bescherming gunstig te stemmen om de boze praktijk te doen slagen. In de winti religie is het dan ook belangrijk om van tijd tot tijd een Leba pai in de omgeving van uw huis te plaatsen. Hierdoor kunnen kwaadaardige mensen of uw vijanden, dan niet meer komen, om de omgeving gunstig te stemmen met een pai. Men is dan de kwaadwillige voor. Trouwe winti belijders koesteren op deze zichzelf �n hun leefomgeving.

Iemand die zijn winti's onderhoudt en leeft volgens de regels van de schepper Anana (God) Kedoeaman, Kedoeampon en de regels van deze cultuur en zich wil laten inwijden (een sr�ka neemt), doet er verstandig aan om met de Leba te beginnen. Dit doet de persoon door een Leba pai te plaatsen op een plek in het land van geboorte, afhankelijk van de analyse (loekoe) van een geraadpleegde genezer (doe man of obia man). Dit is nodig, om de leba te vragen om begeleiding.

De leba onderhoudt contacten met de familiewinti's en de Kabra's en alle andere entiteiten die bij een sr�ka (inwijdingsritueel) aanwezig horen te zijn. Wanneer men plaatsen van vroegere voorouders moet bezoeken, geeft de Leba dat door aan belangrijke stamwinti's. Ook bemiddelt de leba als er bepaalde obstakels zijn, of waren. Hij maakt de weg vrij voor verzoening. Vooralsnog, wat voor soort pai men zet, de Leba pai hoort als eerste geplaatst te worden. Bij een j�j� pai hoort een Leba pai, een liba pai (offer voor de rivier, liba = rivier) , een boesi pai (offer aan het bos, boesi = bos), een grong pai (offer aan de aarde, grong = grond), een Kabra tafra (offer aan de overleden voorouders, tafra = tafel), een j�j� of kra tafra ( offer aan eigen ziel) en verder alle andere rituele verrichtingen.

Leba heeft ook een opruimende functie, letterlijk en figuurlijk. De Leba behoedt de buurt of omgeving van rampspoed en boze geesten en beschermd mensen, vooral kinderen die onder zijn paraplu geboren zijn. Hierentegen verlangt de Leba dat de mensen die in zijn buurt wonen deze dan ook schoonmaken en onderhouden. Indien men dit niet doet, laat de Leba van zich horen en gaat hij 's nachts tekeer. Men zegt dat dit te merken is, als honden 's nachts huilen en blaffen zonder enige aantoonbare reden. De leba is dan op pad. Het is dan goed om na te gaan of de tuin of erf, of de buurt aan een grote schoonmaakbeurt toe is, en na te gaan wanneer er voor het laatst een leba pai gezet is. In sommige gevallen kon het ook voorkomen, dat als er iemand in een buurt zou komen te overlijden, de Leba enkele avonden van tevoren tekeer ging. Merkwaardig was het dat als de Leba tekeer ging met zijn roepgeluiden, deze gevolgd werden door het geblaf en gehuil van honden, waardoor de schrik er bij de mensen goed in zat. E�n ding is zeker, en dat is als de Leba tekeer gaat, de buurt gevrijwaard is van boze geesten, want de Liba drijf tze weg.

De verblijfplaats van de leba is vaak onder een bananenboom. Men beeldt hem af als een stokoude man, gehuld in vodden of bananenbladeren.

De Boesi Ingi winti

De Boesi ingi winti's behoren tot het element bos. Oorspronkelijk bewaakten zij alles wat zich in het bos begaf (denk aan de marrons = weggelopen slaven). De Boesi ingi winti gedraagt zich in tegenstelling tot de Watra ingi winti heel anders. Ze zijn over het algemeen heel erg strak in hun doen en laten. Ze verdragen niet veel en zijn kort en bondig. Meestal als ze iets kenbaar moet maken, dan doen ze dat zonder al te veel omzichtigheid en tact. Dit is het geval en dat staat te gebeuren; wil men verandering hierin brengen, dan dient men zo te handelen! Zo luidt meestal hun boodschap, en klaar zijn ze.

Ook de boesi ingi winti is een goede genezer. In tegenstelling tot de watra ingi is de boesi ingi winti helemaal niet afkerig voor jorka's (geesten). De boesi ingi winti toont zich aggressiever in zijn gedrag. De boesi ingi winti is ook een goede beschermer voor zijn "Asi Boi' (= drager van de winti). Hij biedt bescherming tegen boze geesten, tegen messteken en geweerkogels. Dit wil niet zeggen dat een ieder die een boesi ingi winti heeft vanzelf beschermd is. Verre van dat, men moet de winti eerst daarop voorbereiden doormiddel van "wasi "rituelen ( rituele baden) en foela's(inwijdingen).

De boesi ingi winti dans is bijna gelijk aan die van de watra ingi, maar oogt een beetje aggressiever. Zelfs de danspassen ogen groffer van structuur en bewegingen. Aan een boesi ingi winti kan men niet altijd zien of hij vrolijk is of niet. De boesi ingi winti liederen zijn minder melancholisch. Bij deze liederen gaat het niet over de mensen met hun tekortkomingen of de teleurstelling in de mens, de Boesi ingi winti liederen gaan over de boesi ingi winti zelf. Hoe dapper hij is of wat hij allemaal op zijn wegen is tegengekomen en hoe hij alle problemen of gevaren heeft overwonnen. Ja, op dat moment viert de glorieuze tempel met de gladiatoren hoogtij.

De favoriete sieraden van de boesi ingis zijn:

• Een gouden ring met blauwe steen of een groene steen,
• Een lontai keting,
• Een drait� ketting met blauwe kralen,
• T�rr�t� ketting met blauwe kralen.